Açık Kaynak İşletim Sistemleri

3 - Linux Dosya Sistemi ve Terminale Giriş

Emre Can Yılmaz

[email protected]

Ondokuz Mayıs Üniversitesi

2025

Giriş

Linux dosya sistemi hiyerarşisi ve temel dizinler
Dosya ve dizin kavramları

Linux Dosya Sistemi: Temel Felsefe

Linux’ta “Her şey bir dosyadır” felsefesi vardır:

Donanım aygıtları → dosya olarak temsil edilir
Süreçler → dosya olarak temsil edilir
Ağ soketleri → dosya olarak temsil edilir

Bu yaklaşım, sistemi tutarlı ve yönetilmesi kolay hale getirir.

Dosya Sistemi Hiyerarşisi - Genel Bakış

Linux, tek kök dizinli (single-root) hiyerarşik bir dosya sistemi kullanır.

/
├── bin/
├── boot/
├── dev/
├── etc/
├── home/
│   ├── kullanici1/
│   └── kullanici2/
├── lib/
├── media/
├── mnt/
├── opt/
├── proc/
├── root/
├── run/
├── sbin/
├── srv/
├── sys/
├── tmp/
├── usr/
└── var/

Kök Dizin (/) ve Hiyerarşi

Bütün dosya sistemi “/” (kök dizin) altında başlar.

Tek bir ağaç yapısı - her şey tek bir kök noktasından dallanır
Farklı diskler ve bölümler bu ağaç yapısına bağlanır (mount)
Her dizinin belirli bir amacı vardır
Windows’taki C:, D: gibi sürücü harflerinin aksine, Linux’ta tüm depolama aygıtları tek bir ağaç yapısına bağlanır

Temel Dizinler ve Görevleri

/bin - Temel komut dosyaları

Sistemin çalışması için gereken temel uygulamalar
Örnek: ls, cp, mv, rm, mkdir
Tüm kullanıcılar tarafından erişilebilir

ls -la /bin | head -5

toplam 12M
lrwxrwxrwx  1 root   root       7 Oca 15 10:23 bash -> bash.sh
-rwxr-xr-x  1 root   root     1.2M Oca  5 09:34 bash.sh
-rwxr-xr-x  1 root   root    35K Ağu 22  2021 bunzip2
-rwxr-xr-x  1 root   root    35K Ağu 22  2021 bzcat

/sbin - Sistem yönetim komutları

Yetkili kullanıcı (Sistem Yöneticisi) için araçlar
Örnek: fdisk, mkfs, shutdown, reboot

/etc - Sistem yapılandırma dosyaları

Tüm sistemin yapılandırma dosyaları
Örnek: /etc/passwd, /etc/fstab, /etc/hostname

ls -la /etc | head -5

toplam 1.2M
drwxr-xr-x 167 root root    12K Şub 20 09:12 .
drwxr-xr-x  23 root root    4.0K Şub 15 18:22 ..
drwxr-xr-x   3 root root    4.0K Oca 10 14:35 acpi
-rw-r--r--   1 root root    3.0K Eki 20  2020 adduser.conf

/home - Kullanıcı dizinleri

Her kullanıcı için ayrı bir ev dizini
Örnek: /home/ahmet, /home/ayse
Kullanıcı dosyaları ve kişisel ayarlar burada saklanır

ls -la /home

toplam 12K
drwxr-xr-x   3 root   root   4.0K Şub 12 08:23 .
drwxr-xr-x  23 root   root   4.0K Şub 15 18:22 ..
drwxr-xr-x 136 ahmet  ahmet  4.0K Şub 24 21:15 ahmet

/usr - Kullanıcı programları ve veriler

Örnek: /usr/bin - Kullanıcı komutları
Örnek: /usr/lib - Kütüphaneler

/var - Değişken veriler

Loglar, cache, geçici dosyalar
Örnek: /var/log - Sistem logları
Örnek: /var/cache - Uygulama önbellek verileri

/tmp - Geçici dosyalar

Sistem yeniden başlatıldığında temizlenir
Herkes yazabilir, herkes okuyabilir
Geçici dosyaları saklamak için güvenli bir yer

ls -la /tmp | head -5

toplam 56K
drwxrwxrwt  14 root   root   4.0K Şub 24 22:05 .
drwxr-xr-x  23 root   root   4.0K Şub 15 18:22 ..
drwx------   2 ahmet  ahmet  4.0K Şub 24 19:45 mozilla_ahmet0
drwx------   3 ahmet  ahmet  4.0K Şub 24 09:12 snap-private-tmp

/boot - Önyükleme dosyaları

Çekirdek (kernel) ve önyükleyici (bootloader)
Sistem açılışı için gerekli dosyalar

/dev - Aygıt dosyaları

Donanım ve sanal aygıtların dosya temsilleri
Örnek: /dev/sda (disk), /dev/tty (terminal)

/proc ve /sys - Sanal dosya sistemleri

Sistem ve çekirdek bilgilerine erişim
Gerçekte diskte değil, bellekte yer alırlar

/srv Dizini

Site-specific hizmetler için veri dizinidir
Sistemin sunduğu servisler için kullanılır
Örneğin:
- /srv/www - Web sunucusu dosyaları
- /srv/ftp - FTP sunucusu dosyaları
- /srv/git - Git repolarını barındırmak için

/opt Dizini

İsteğe bağlı (optional) yazılım paketleri için kullanılır
Resmi paket yöneticisi dışında kurulan yazılımlar
Her uygulama kendi dizin yapısına sahiptir
Örneğin:
- /opt/google/chrome - Google Chrome
- /opt/sublime_text - Sublime Text Editor
- /opt/dropbox - Dropbox uygulaması

/mnt Dizini

Geçici olarak bağlanan dosya sistemleri için bağlama noktasıdır
Harici diskler, USB bellekler, ağ paylaşımları için kullanılır
Manuel olarak mount edilen sistemler genelde buraya bağlanır
Örneğin:
- /mnt/usb - USB disk
- /mnt/cdrom - CD-ROM
- /mnt/network - Ağ sürücüleri

Not: Modern sistemlerde /media dizini de benzer amaçlar için kullanılmaktadır, ancak genelde otomatik bağlanan aygıtlar için tercih edilir.

root Dizini

Kök kullanıcısının (root) ev dizinidir
Root kullanıcısının kişisel dosyaları ve ayarları burada saklanır
Root kullanıcısı, sistemin en yüksek yetkili kullanıcısıdır

Dosyalarla ilgili diğer bilgiler

Dosyaların uzantılarının olması gerekmiyor. Örnek: ornek.txt
Dosya isimlerinde “*, ?” gibi özel karakterlerin kullanımından kaçınılmalı.
Dosya adında / karakterini kullanamazsınız.
Dosya adına boşluk ya da özel karakter konması gerekiyorsa ilgili karakterin önüne
kaçış karakteri konulmalı.
Dosya isimleri 255 karakteri aşamaz.
Dosya isimlerinde küçük ve büyük harf duyarlılığı var.

touch /tmp/foo
touch /tmp/FOO

Dizinler ve Özellikleri

Dizin (Directory/Folder) nedir?

Diğer dosya ve dizinleri içeren özel bir dosya türü
İçindeki dosyaların listesini ve referanslarını tutar
Her dizin, “.” (kendisi) ve “..” (üst dizin) girdilerini içerir

Dosya Sistemi Hiyerarşisi Özeti

Dizin	İçerik
`/bin`	Temel sistem komutları
`/boot`	Önyükleme dosyaları ve çekirdek
`/dev`	Aygıt dosyaları
`/etc`	Sistem yapılandırma dosyaları
`/home`	Kullanıcı ev dizinleri
`/lib`	Sistem kütüphaneleri
`/media`	Taşınabilir aygıtlar için bağlama noktaları
`/mnt`	Geçici dosya sistemleri için bağlama noktaları
`/opt`	İsteğe bağlı yazılımlar
`/proc`	Süreç bilgileri (sanal dosya sistemi)
`/root`	Kök kullanıcısının ev dizini
`/sbin`	Sistem yönetim komutları
`/tmp`	Geçici dosyalar
`/usr`	Çoğu uygulama ve dosyalar
`/var`	Değişken veriler (log, spool, cache)