Açık Kaynak İşletim Sistemi
1 - Açık Kaynak Felsefesine Giriş
2025
Dersin Amacı
Açık kaynak kodlu işletim sisteminin kullanımı ile ilgili yeterliklerin kazandırılması amaçlanmaktadır.
Öğrenecekleri kavramlar:
- Açık kaynak işletim sistemi kurabilme
- Açık kaynak işletim sisteminde terminal ile işlemler gerçekleştirebilme
- Açık kaynak işletim sisteminde yedekleme ve ağ ayarlarını yapabilme
- Kabuk programlayabilme
Konular
- Açık Kaynak Kodlu İşletim Sistemi Kavramları
- GNU/Linux İşletim Sistemlerinin İncelenmesi
- Açık Kaynak Kodlu İşletim Sistemi Kurulumu ve Sanallaştırma
- Açık Kaynak İşletim Sistemi Temel Araçları ve Uygulamaları
- Dosya Sistemi
- GNU/Linux Komut Satırı ve Komutları
- Temel Ağ Ayarları ve Ağ Komutları
- Terminal Metin Editörleri
- Zamanlanmış görevler
- Uzaktan Bağlantı ve Terminal Ekranları
Değerlendirme
- Vize: %40, Final: %60.
- Bütünleme var.
- Bağıl değerlendirme var.
- Finalden en az 50 alınmalı.
Kaynaklar
Giriş
- Günümüzde yazılımlar hayatımızın her alanında!
- Bilgisayarlar, telefonlar, sunucular, otomobiller…
- Peki bu yazılımlar nasıl geliştiriliyor?
- Kimler tarafından kontrol ediliyor?
- İşte bu noktada açık kaynak kavramı devreye giriyor.
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
- Açık kaynak ve özgür yazılım kavramları
- Açık kaynağın tarihçesi
- Açık kaynağın avantajları ve dezavantajları
- Açık kaynak lisansları
- Açık kaynak toplulukları ve iş modelleri
Açık Kaynak ve Özgür Yazılım Nedir?
Açık Kaynak Yazılım (OSS)
- Kaynak kodu herkese açık
- İncelenebilir, değiştirilebilir, dağıtılabilir
- Şeffaf ve işbirliğine açık
Özgür Yazılım
- Kullanıcılara dört temel özgürlük sunar:
- Çalıştırma özgürlüğü
- İnceleme özgürlüğü
- Değiştirme özgürlüğü
- Dağıtma özgürlüğü
Önemli Not!
- “Özgür” ≠ “Ücretsiz”
- Özgür yazılımlar genellikle ücretsizdir, ama…
- …ticari olarak da satılabilirler!
- Önemli olan, dört özgürlüğün sunulması.
Açık Kaynak ve Özgür Yazılım Arasındaki Fark
- Pratikte: Genellikle aynı yazılımlar
- Felsefi Fark:
- Özgür yazılım hareketi: Etik ve sosyal gereklilik
- Açık kaynak hareketi: Pratik ve verimli geliştirme modeli
Açık Kaynağın Tarihçesi
- 1950’ler-1960’lar: Üniversitelerde kod paylaşımı
- 1970’ler-1980’ler: Yazılımların “kapanması”
- 1983: Richard Stallman ve GNU Projesi
- 1985: Özgür Yazılım Vakfı (FSF)
- 1991: Linus Torvalds ve Linux çekirdeği
- 1990’lar: “Açık kaynak” teriminin yaygınlaşması
- Netscape Mozilla’nın açık kaynak yayınlanması
Richard Stallman ve GNU Projesi
- Amaç: Tamamen özgür bir işletim sistemi
- Stallman, Özgür Yazılım Vakfı (FSF)’nı kurdu
- Özgür yazılım hareketinin temellerini attı
GNU Nedir?
- “GNU’s Not Unix” ifadesinin kısaltmasıdır
- Özgür yazılım felsefesine dayalı işletim sistemidir
- GNU paketleri ve özgür yazılımlardan oluşur
- Özgür yazılım kullanarak bilgisayar kullanımını mümkün kılar
Linus Torvalds ve Linux
- 1991: Linus Torvalds, Helsinki Üniversitesi
- Hobi olarak işletim sistemi çekirdeği (kernel)
- Minix’ten ilham aldı
- GNU GPL lisansı ile yayınladı (açık kaynak!)
- GNU/Linux işletim sisteminin doğuşu
Linux’un Başarısının Sırrı
- Açık kaynak felsefesine bağlılık
- İşbirlikçi geliştirme modeli
- “Erken yayınla, sık yayınla”
- Toplulukla iletişim ve fikir birliği
Açık Kaynağın Avantajları
- Şeffaflık: Kod incelenebilir, hatalar kolay bulunur
- Güvenlik: Daha fazla göz, daha az açık
- Esneklik: İhtiyaca göre değiştirilebilir
- Maliyet: Çoğu zaman ücretsiz
- İşbirliği: Dünya çapında geliştiriciler
- Topluluk: Destek ve bilgi paylaşımı
- Bağımsızlık: Tek bir şirkete bağlı kalmama
Açık Kaynağın Dezavantajları
- Destek: Ticari destek bulmak bazen zor
- Kullanım Kolaylığı: Yeni başlayanlar için zor olabilir
- Uyumluluk: Bazı donanım/yazılımlarla sorunlar
Parçalanma: Çok sayıda farklı ve uyumsuz proje (forklanma)
Açık Kaynak Lisansları
Yazılımın kullanım, değiştirme ve dağıtım koşullarını belirler
İki ana kategori
- Copyleft (Telif Feragatlı): Değiştirilen sürümler de aynı lisansla yayınlanmalı (ör: GNU GPL)
- Permissive (İzin Verici): Daha esnek, farklı lisanslara izin verebilir (ör: MIT, Apache, BSD)
Açık Kaynak Lisansları Karşılaştırması (Özet)
| Lisans | Kategori | Temel Özellikler |
|---|---|---|
| GNU GPL | Copyleft | En katı, türevleri de GPL olmalı |
| GNU LGPL | Copyleft | Kütüphaneler için daha esnek |
| MIT | Permissive | Çok basit, neredeyse her şeye izin verir |
| Apache 2.0 | Permissive | Patent hakları konusunda daha kapsamlı |
| BSD | Permissive | MIT’ye benzer, bazı ek kısıtlamalar olabilir |
| MPL 2.0 | Zayıf Copyleft | Hibrit, dosya bazında copyleft uygular. |
Açık Kaynak Toplulukları
- Genellikle gönüllü yazılımcılardan oluşur
- Forumlar, e-posta listeleri, sohbet odaları…
- İletişim, işbirliği, bilgi paylaşımı
Açık Kaynak İş Modelleri
- Destek ve Bakım: Ücretli hizmetler
- Özelleştirme ve Danışmanlık: İhtiyaca özel çözümler
- Çift Lisanslama: Hem açık hem ticari lisans
- Bağışlar: Topluluk desteği
- Bulut Hizmetleri: Yazılımı hizmet olarak sunma
- Eğitim ve Sertifikasyon: Açık kaynak kodlu yazılımlar hakkında eğitimler düzenleme.
Sonuç
- Açık kaynak: İşbirliği, şeffaflık, özgürlük
- Daha iyi, güvenli, erişilebilir yazılımlar
- Linux: Açık kaynak modelinin başarısı
- Lisanslar: Projenin hedeflerine uygun seçim
- Topluluklar: Bilgi, işbirliği, yenilikçilik
Tartışma Soruları
- Açık ve kapalı kaynak yazılım avantaj/dezavantajları? Kendi deneyimleriniz?
- Açık kaynak felsefesi başka alanlarda (eğitim, bilim, sanat) uygulanabilir mi? Nasıl?
- Hangi lisans, hangi tür projeler için daha uygun? Neden?
- Açık kaynak topluluklarına katılmak yazılımcıya ne gibi faydalar sağlar?
- Açık kaynak yazılımların gelecekteki rolü?
Ek Okuma Önerileri
- “Free as in Freedom” - Sam Williams
- “Just for Fun” - Linus Torvalds ve David Diamond
- Açık Kaynak Girişimi (OSI): https://opensource.org/
- Özgür Yazılım Vakfı (FSF): https://www.fsf.org/
Proje Önerisi
- İlginizi çeken bir açık kaynak projesi seçin.
- Web sitesini, belgelerini, kaynak kodunu inceleyin.
- Tarihçe, amaç, lisans, topluluk, iş modelini araştırın.
- Nasıl çalıştığını anlamaya çalışın (derleyin, çalıştırın).
- Nasıl katkıda bulunabileceğinizi düşünün.
- Rapor/sunum hazırlayın.